Franciszek Banaś pracował w policji od 1924 roku. Przed wojną jego kontakty z Żydami miały jedynie służbowy charakter, a w wypowiedziach na ich temat często powielał negatywne stereotypy.
Zaangażowanie w konspirację
W 1941 roku przełożeni Franciszka Banasia, tak jak on sam zaangażowani w konspirację, wyznaczyli mu posterunek przy bramie krakowskiego getta. Miał odtąd zdawać podziemiu relacje ze zbrodni popełnianych na Żydach. Ponadto pomagał szmuglować do getta żywność, a także przekazywał korespondencję pomiędzy gettem a tzw. „aryjską stroną”. Ułatwiał również Żydom ucieczki z getta – tak pomógł między innymi rabinowi Lewertowowi i jego dwóm synom.
„Praca w getcie była niezgodna z moim sumieniem –zapisał w pamiętnikach. – Stale musiałem patrzeć na zbrodnię i śmierć. Raz powiedziałem na wartowni do młodych policjantów, […] aby nie przyczyniali się do cierpień ludzkich […].Jeden [z nich] odpowiedział: »Panie Banaś, nie wiedziałem, że pan jest wujek żydowski i staje w ich obronie«”.
Podczas wysiedlenia getta krakowskiego w marcu 1943 roku Franciszek Banaś spotkał Różę Jakubowicz i jej synka Tadeusza. Kobieta znała przed wojną jednego z kolegów Franciszka.
„Szła wprost na bramę, gdzie stali esesmani, słaniała się na nogach. Więcej wyglądała na nieboszczyka jak [na] żywego” – wspominał.
Banaś przekupił esesmana stojącego na warcie i wyprowadził Różę oraz jej synka za bramę getta. Oboje przeżyli wojnę.
Uhonorowanie Franciszka Banasia
Holokaust odcisnął na Franciszku Banasiu głębokie piętno.
„W każdym razie mnie to ludobójstwo w getcie krakowskim załamało. Jak można było tak mordować bezbronnych ludzi? Kto upoważniał jednego człowieka do mordowania drugich?” – pisał. – „Czy czteroletnie dziecko polskie czy żydowskie lub ruskie było wrogiem Hitlera lub esesmana czy gestapowca?”
8 maja 1980 r. Instytut Yad Vashem w Jerozolimie uhonorował Franciszka Banasia tytułem Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.
Tekst pochodzi z albumu Polacy ratujący Żydów w czasie Zagłady. Przywracanie pamięci wydanego przez Kancelarię Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej we współpracy z Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w 2013 roku.
