Rodzina Kopciów

No i zajechali my na lotnisko w Nowym Jorku. Tam kwiatów, wszystkiego, nas witali. Salcia była, ta Salcia, co tu u mnie była z mężem, Marysia i była, co tu mnie była. [...] No i salcine dzieci. Dwoje młodych dzieci [...]. Syn jest prokuratorem, córka jest adwokatem, no ale są pożenione. Syn nie ma dzieci. No to ona, ona nas weźmie. A ci gadają, że nas nie weźmą, nie wolno [...], bo oni się o nas nie starali, ino ten się starał, a on tam też pracował w tym urzędzie Sprawiedliwych [...], ten wujek ich. To on się o nas starał i on nas wziął. Ale ta Salcia okropnie prosiła i tak: „Jo bym ich”. No na dwa dni nos tam dali do tej Salci. Goda: „Jo bym ich – goda – i na dwa roki wzięła [...], to nie na dwa dni”. Tak ta Salcia mówi. No i byli my tam u niej. No to my tam, wieczór, wieczór już jest, zajechali my tam w nocy. No i rano już jest telefon: jak się czujemy i czy my nie głodne i, tak się tropili o nas. No i potem na drugi dzień przyjechało [...] takie auto piekne, jak prezydent co jeździ.

Tam na roli mieszkali. Pierwej na Kołkówce mieszkali u Michała [...], ale tam było dużo dzieci, nie było co jeść. Tak się ta żona z tymi małymi dziewczynkami przeniesła się na Potok do Dolka. Co mają tam ten sklep, to na ich polu, bo to dostali od niego, od tego Żyda to pole całe. I tak gdzie mógł tam usadowiał. Ale tam w piwnicy były, no ale też tam dużo było dzieci, tyż było jedzenie kiepsko. No to u nas zawsze jakem ten chleb piekła, to ten Żyd prosił, żeby choć mały poskróbek żonie żebym zrobiła [...], to on zaniesie w nocy i tym dzieciom, bo nie jadły chleba. To ja taki jakim zrobiła sobie bochenek, tak i im taki. No to miałam krowę i mleko miałam, tom skroiła piętkę i włożyłam tam roz masła, roz syra, żeby tam coś i miały. [...] A Hania, córka, najstarszo tu wtedy była, tych Żydów córka.

Pierwej ta Hania tu przyszła, ona była krawcową [...], była o rok ode mnie starsza. [...] tu szyła u nas, na suszni siedziała. Mąż na drucie jej takie zrobił lampę z taką bumbrą i to siedziała i szyła w nocy. Okna my pozatykały, bo tu sąsiad to nas pasł, poszłam tu po wodę do studni, to się na mnie darł: „co, ciągniesz Kacapom na herbatę?” A ja się nie odezwałam, jeno się rozpłakałam i przyszłam do domu, tak my miały. Ale nie wszystko przezwyciężyły. A te drugie dziewczęta to się tak poniewierały no [...], to gdzieś i w lesie spały [...] i pod gaciom [...], tako była [...], tam wlazły i tam mroczki ich oblazły i płakały, bo se nie mogli dać rady, bo tam chodzili, szukali, bo gdzieś ich... Tacy byli co wydawali no. Jeden był co im doł jeść, a drugi ich wydawał. I tak się tułały. No to jak przyszły po tym, jeden czas był i przyszły. Ta Hania szyła w rękach [...] tak biedno szyła co coś ich tam ktoś i za to coś i doł. [...] tam czasem, jedne noc, co jej nie było, a jak jo miała szycie, to już tu przyszła, bo tu jej było dobrze no szyć i na tej suszni się przespała no [...]. No i jednego razu poszła z tym szyciem, ale to ojciec szedł zawsze z nią i po nie szedł potem, przyprowadzał ją.

Mąż się z nimi znoł, bo to mieli taki mały sklepik, to się znoł z nimi. A jo to nie znałam, dopiero tu przyszłam do Sowiny i poszłam do Kołaczyc wtedy. [...] w Kołaczycach właśnie, takie młode małżeństwo było. [...] miał taki sklepik. [...] Jo tam roz u nich byłam, bo tam najstarsza córka..., robiłam pierogi i odcedziłam ziemnioki i ona leciała i wpadła [...] w te wodę, com odcedziała ziemniaki i kolona se oparzyła. No nie ma rady, nie wiedziałam, co z tym robić. Poszłam do tych Kołaczyc wtedy i zaszłam tam do tej, to były Żydzi, takie młode małżeństwo było. No i ja ją proszę [...], bo to trudno było co kupić. Ona mi dała taką maść, wtedy taką dobrą te maść i pytała się, czy mam krowę. Mom, no i by se kupiła u mnie masła, śmietanki. No i właśnie wtedy poszłam to do niej zanieść jej. I ona za to daje mi pieniądze, jakie ma. Ja godom: „pani, jo nie chcę”. A jo nic z tego nie wiedziałam, ona wiedziała, co się święci, że to tych Żydów już bierą wtedy, no i ja uszłam i tum się zakręciła ku cmentarzu, co się idzie do Sowiny. Tum zakręciła, [...] patrzę a od Bieździedze, patrzę Niemcy prowadzą tyle ludzi. No i tak im się trochę zatrzymała i nie szłam dalej i patrzę, a to Żydów. I taki tutaj Żyd i ja go poznałam, on skupował jaja tym drugim Żydom takim bogatszym no. I on miał różaniec w ręce i tu tak strasznie płakał, ja to ujrzałam. I se myślę: rany boskie to to Żydów prowadzą, to pewnie ich bierą, no. Nie wiedziałam nic [...]. No i takem do domu gnała, biegłam ile mogła, bom się tak przelękła i tak mi żal było tej Żydóweczki, bo tak strasznie płakała i: „pani, jo nie chce, weź se pani te wszystkie pieniądze”, ale jo nie wzięłam. Tyle ile mnie się należy. [...] no ale nie powiedziała mi co, ino strasznie płakała. No i tak se potem myślałam: nie trzeba było ich zawołać? [...] Tak mi ich żal było, no ale się już nie wracałabym. [...] trzeba było iść lepiej jak godzinę do domu. [...] Tam to było. [...] I przyszłam do domu taka przestraszona i opowiadam mężowi, a wieczór już Zysiek tu jest u nas. Bo trafił tu ten ze Sowiny ten ojciec tych dzieci, wszystko z tego orszaku wyprowadził, te dzieci swoje i tę żonę do Sowiny. No on tu do nas przyszedł, bo się z mężem dobrze znał i przyszedł do nas. [...] Jak przyszedł, tak już u nas został z tym synem tu to. Zysiek to jest Joachim po żydowsku.

Zabili ojca i syna i matkę [...], to [...] co się tym dziewczętom działo. To przecie ta przyleciała tu wtedy Hania, nie wiem po co ona tu przyleciała, to były już zabite, to nam nie powiedziała nic. Ja ją wołam: „Chodź Haniu, zjisz, będo dzisiaj se już zjisz przy stole w biały dzień” „Nie – godo – [...] nie, nie wejdzie do ust”. A nie powiedziała, że ojcowie już pochowani nawet. No jak oni to wszystko zrobili [...]! W Jaśle. [...] W Jaśle jest ten cmentarz taki żydowski.