Rodzina Mikulskich

Potem którejś nocy ktoś zastukał do okna. Przyszło troje Żydów, już takich dorosłych. I to był Bencjon Rosenbaum, jego siostrzenica i jego brataniec. Także on był dla nich wujkiem. No i co zrobić? Ojciec go znał bardzo dobrze, bo on był przed wojną brakarzem drewna. Ten najstarszy, nie wiem, dla mnie to był wtedy, wszyscy się zdawali starzy, jak się ma dwanaście lat. A on mógł mieć pewnie ze trzydzieści lat, może trzydzieści parę. Ta jego siostrzenica była jeszcze niezamężna. Pola, po żydowsku Perla. Ona chyba się nazywała Twerski, ale nie jestem pewna. No i jego brataniec, więc też Rosenbaum, Chaim. Chłopak siedemnastoletni, wysoki, który zaczął już chodzić do gimnazjum przed wojną.

Nim nastąpił ten ostateczny pogrom Żydów w Biłgoraju, przychodzili Żydzi z Biłgoraja do ojca i prosili o przechowanie, o przechowanie chociaż dziecka. I ojciec no, no przepraszał i mówił: „Zrozumcie mie, mieszkam na samym szosie. Cokolwiek Niemcy tutaj organizują…”. Zawsze tak było, rzeczywiście, czy jakieś obławy, czy obstawiali szosę, czy się im coś zepsuło jakieś jak jechali samochodami, u nas zawsze była kwatera. Bo to był… było pięć pokoi i przy samej szosie. "Nas jest pięcioro, ja mam też troje dzieci, ja tego nie mogę zrobić. Starajcie się jak…”. Przychodzili przeważnie ludzie bogatsi i oferowali pieniądze, złoto, ja nie wiem, co tam, nie znałam się na tym i nic. Ojciec przepraszał bardzo, ale nie mógł, mówi: „Szukajcie. Może ja wam pomogę z kimś tam gdzieś w lasach skontaktować, czy coś, ale nie mogę nikogo przyjąć”. No a potem przyszli ludzie i bez żadnych pieniędzy, nic, i było nas pięcioro i ich pięcioro, przez dwa lata bez dwóch miesięcy.

Zatrzymali tego Niemca i mówią, i mówi: „Ci ludzie nie pójdą. Nigdzie nie jadą, zostają z nami”. A ten mówi: „Ja mam rozkaz, jedna żywa osoba ma na wsi nie zostać”. A on mówi: „A mnie to nie obchodzi – mówi – oni nam piorą, gotują wszystko nam robią i my ich potrzebujemy”. A ten swoje! A on mówi: „To przyprowadź tutaj swojego oficera. Chce z nami pogadać, to ja mu powiem!”. I ten poszedł i już nie wrócił. I myśmy tak zostali, ocaleli. Ja nie raz myślę, że jednak cuda się zdarzają.

A już była u nas inna Żydóweczka, trochę starsza [Lila Stern], która w ogóle nie znała daty urodzenia ani niczego, bo była sierotą już od przed wojny. Może ojca miała, nie wiem. A znalazła się u nas w ten sposób, że matka tej Ryfki spotkała moją mamę w mieście, no to było wcześniej parę miesięcy, i mówi: „Pani Mikulska, może byście wzięli do siebie taką sierotę – mówi – ona u nas pomagała, dzieci mi małe bawić. A to węgla, a to drzewa przyniosła, bo ona potrafi wszystko, bo od dziecka, podłogę zetrze pomału i wody przyniesie i coś – mówi – bo my sami nie mamy co jeść”. No i mama się zgodziła.

Ojciec miał wypłatę robotników leśnych i zdecydował zrobić to w tak zwanej wózówce. Tam zrobił wypłatę dl… dla robotników. I jak oni przeszli, za jakiś czas krzyk, wpadła Żydóweczka, dziewczynka, ja wiem z dziewięć lat. Robotnicy zaczęli: „O Żydówka, Żydówka”. Ojciec też. Ona wpadła do nas przez podwórko do sieni. I to pamiętam ten moment, ojciec zaraz też… eż wpadł. My tutaj staliśmy, matka. I ona była w szoku, takie miała oczy, źrenice szerokie i powtarzała: „Ja nie chcę umierać! Ja się boję! Ratujcie mnie! Ratujcie mnie!”. I tak krzyczała.

Taki był pokoik dla parobka, do którego się przechodziło ze stajni, z obory do, przez taki, taką sień i do tego pokoiku. Ale tam nie było jeszcze pieca wstawionego, nie było ogrzewania. I, i jeszcze było drugie pomieszczenie z tyłu. Tam w ogóle jeszcze były nawet szparki takie, to były jakieś takie no, jakieś gospodarcze budynk… zabudowania. No i zdecydowano się tam [ich umieścić] w tym drugim pomieszczeniu. Kopano po nocach dół, taki schron. Nie wiadomo było, co zrobić z piaskiem. Nagle jak się piasek pojawi na podwórku, wszyscy będą pytać. Część sypano do ustępów, część pod studnią, że niby kałuże żeby zasypać. Jakiś mały dołek w ogródku był wykopany. Także w każdym razie wykopano ten dół. Podłoga była z desek drewnianych, jak to dawniej. To tam zbito dwie czy trzy deski i haczyk, tak że to się takie jak drzwi, od, od spodu, w tej podłodze utworzyły, że mogli się tam zamykać.