Europejski Dzień Pamięci o Sprawiedliwych 2023
Sprawiedliwi są wśród nas. Nieobojętni wychodzą naprzeciw innym ludziom, zwłaszcza tym, którzy potrzebują pomocy. W obliczu wojen, zbrodni czy terroru, bronią godności i praw człowieka. Przekraczają granice, tworząc wspólnotę wartości. Każdy z nas może być Sprawiedliwym.
Osobom uhonorowanym w Ogrodzie Sprawiedliwych w Warszawie, jak również innym bohaterom i organizacjom, których postawa nawiązuje do wartości Sprawiedliwych i może być dla innych wzorem, poświęciliśmy wirtualną wystawę Sprawiedliwi bez granic. Działania na rzecz godności i praw człowieka.
Wystawa zwraca szczególną uwagę na współczesnych Sprawiedliwych, którzy pochylają się nad losem uchodźców; wykracza ona poza świat wirtualny, by zainspirować odwiedzających do podjęcia własnych działań pomocowych. W części „Działaj, pomagaj” umieściliśmy informacje o organizacjach, we współpracy z którymi można wesprzeć najpilniej dziś potrzebujących.
Wierzymy, że każdy z nas może odkryć w sobie Sprawiedliwego. Zwłaszcza dzisiaj – w obliczu wojny w Ukrainie, w obliczu kryzysu humanitarnego na granicy polsko-białoruskiej.
„Sprawiedliwi” 2023: kim są osoby uhonorowane przez Komitet Fundacji Ogród Sprawiedliwych w Warszawie?
6 marca podczas Europejskiego Dnia Pamięci o Sprawiedliwych ogłoszono nazwiska osób, które decyzją Komitetu Fundacji Ogród Sprawiedliwych zostały uhonorowane tytułem „Sprawiedliwego”:
- Siergiej Adamowicz Kowalow,
- Gareth Jones,
- Alfreda Markowska.
W konferencji prasowej zorganizowanej z tej okazji w Domu Spotkań z Historią udział wzięli: Aldona Machnowska-Góra – zastępczyni Prezydenta m.st. Warszawy, Józef Wancer – współfundator Fundacji Ogród Sprawiedliwych, Konstanty Gebert – członek Komitetu Fundacji Ogród Sprawiedliwych, prof. Agnieszka Bieńczyk-Missala – ekspertka w zakresie praw człowieka z Uniwersytetu Warszawskiego.
W skład Komitetu wyłaniającego nowe sylwetki Sprawiedliwych wchodzą osobistości ze świata kultury, nauki i edukacji, a także przedstawicielki i przedstawiciele organizacji pozarządowych. Kandydaturę może zgłosić każdy, a spośród nadesłanych zgłoszeń Komitet raz w roku wyłania trzy postaci do uhonorowania:
Siergiej Adamowicz Kowalow (1930–2021)
Biofizyk, dysydent, więzień polityczny, obrońca praw człowieka, współtwórca „Memoriału”. Według prezesa Ośrodka KARTA, Zbigniewa Gluzy:
Kowalow był „jednym z najodważniejszych obrońców praw człowieka w powojennym Związku Sowieckim. Całym swoim życiem dawał dowód niezłomności wobec systemu totalitarnego. Po upadku ZSRS, jako przewodniczący Komisji Praw Człowieka przy Prezydencie Federacji Rosyjskiej oraz Rzecznik Praw Człowieka przy Dumie Państwowej, w latach 1994–96 dał świadectwo całkowitego oddania swojej misji. Stanął osobiście w obronie Groznego i Czeczenii, niszczonych przez własne państwo. Śledziliśmy wówczas w biegu działań determinację Kowalowa, widząc w nim wzór Sprawiedliwego, którego znaczenie można łatwiej jeszcze zrozumieć, widząc analogiczne działania obecnej Rosji wobec Ukrainy. Dzisiaj Rosji brakuje Kowalowa”.
Gareth Jones (1905–1935)
Walijski dziennikarz, którego niezwykłe reportaże z Ukrainy czasu Hołodomoru ujawniły światu rozmiar sowieckiego ludobójstwa i zdemaskowały kłamstwa Waltera Duranty’ego, laureata nagrody Pulitzera za opublikowaną w „New York Times” korespondencję z Moskwy, w której opowiadał o „szlachetnych zasadach” kolektywizacji. Jones stanowczo odpierał te ataki:
„Już trzeci raz jestem na Ukrainie” – mówił – „znam dobrze jej język i historię. Widziałem na własne oczy, co się dzieje, spałem w domach głodujących chłopów. Ostra cenzura, której jesteśmy poddawani jako dziennikarze, nie pozwala nam mówić prawdy. Prasa zmuszona jest do używania określeń bagatelizujących rozmiary ukraińskiego głodu. Możemy mówić o niedożywieniu, o braku żywności, ale nic więcej”.
Jednym z intelektualistów, którzy uwierzyli w słowa Jonesa, był George Orwell, który przyznał, że jego Folwark zwierzęcy był inspirowany dramatycznymi informacjami, które ujawnił Jones. Wyrzucony ze Związku Radzieckiego Jones wyruszył w podróż na Daleki Wschód. Tam został porwany i zamordowany w tajemniczych okolicznościach. Podejrzewa się, że jego zabójstwo zostało zaplanowane przez NKWD w ramach zemsty za kompromitowanie sowieckiego reżimu
Alfreda Markowska (1926–2021)
Polska Romka z Kresów, która uratowała podczas II wojny ponad pięćdziesięcioro dzieci żydowskich i romskich. W 1941 r. udało się jej jako jedynej ocaleć z niemieckiej masakry ponad 80 osób z jej taboru; uratowała ją miejscowa chłopka. Została zatrudniona przez Niemców do usuwania ciał zmarłych z transportów do Auschwitz i Bełżca, zatrzymujących się w Rozwadowie, gdzie mieszkała. Wynosiła wówczas także żywe jeszcze dzieci, które ukrywała w kryjówkach razem z własnymi dziećmi. Kilkoro z nich wychowała. Gdy w 1944 r. zbliżała się Armia Czerwona, Markowska utworzyła własny tabor i uciekała z nim na Zachód, ratując po drodze kilkoro zagubionych niemieckich dzieci.
Fundacja Ogród Sprawiedliwych: nowy opiekun warszawskiego Ogrodu Sprawiedliwych
Podczas konferencji ogłoszono także powstanie międzynarodowej Fundacji Ogród Sprawiedliwych. Jej fundatorami są Józef Wancer, Fundacja Auschwitz-Birkenau i włoska Fundacja GARIWO. Fundacja stawia sobie za cel upamiętnianie i popularyzowanie postaw „Sprawiedliwych”, którzy w Europie i poza nią ratowali życie innych lub występowali w obronie ludzkiej wolności i godności – w czasie nazizmu i komunizmu, ludobójstw, masowych mordów, zbrodni przeciwko ludzkości popełnionych w XX wieku i rozgrywających się dziś.
Fundacja sprawuje pieczę nad Ogrodem Sprawiedliwych w Warszawie (skwer im. Generała Jana Jura-Gorzechowskiego), który został założony w 2014 roku z inicjatywy Domu Spotkań z Historią i Fundacji GARIWO, przy wsparciu premiera Rzeczypospolitej Polskiej Tadeusza Mazowieckiego. Partnerem Ogrodu jest Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.
Dotychczas w Ogrodzie Sprawiedliwych w Warszawie uhonorowani zostali:
Władysław Bartoszewski, Hrant Dink, Marek Edelman, Natalia Gorbaniewska, Magdalena Grodzka-Gużkowska, Petro Hryhorenko, Julia Ilisińska, Jan Jelinek, Jan Karski, Roberto Kozak, Rafał Lemkin, Ewelina Lipko-Lipczyńska, Antonia Locatelli, Nelson Mandela, Hasan Mazhar, Tadeusz Mazowiecki, Karol Modzelewski, Stanisław Pietrow, Witold Armin Wegner, Antonina i Aleksander Wyrzykowscy, Liu Xiaobo, Jan Zieja, Adalbert Wojciech Zink, Mosze Bejski, Bronisław Geremek, Wilhelm Hosenfeld, Antonina i Jan Żabińscy.
