80 lat temu Niemcy odkryli bunkier „Krysia”

Redakcja / Editorial staff; English translation: Andrew Rajcher, 7 marca 2024

Była to jedna z największych i najlepiej zorganizowanych kryjówek Żydów po „aryjskiej stronie” Warszawy, w okresie po tzw. likwidacji getta latem 1942 roku. Od momentu powstania do dnia dekonspiracji bunkra – znanego pod kryptonimem „Krysia” – ukrywało się w nim około 40 osób. Wśród nich był historyk Emanuel Ringelblum, współtwórca Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego, a także jego żona Judyta i syn Uriel (Uri). 7 marca 1944 r., w wyniku donosu, funkcjonariusze niemieckiej żandarmerii, przy wsparciu tzw. granatowych policjantów, wykryli kryjówkę. Kilka dni później, prawdopodobnie 10 marca, wszyscy ukrywający się Żydzi oraz ich dwaj polscy opiekunowie, Mieczysław Wolski i Janusz Wysocki, zostali rozstrzelani przez Niemców na gruzach getta warszawskiego. Mija 80 lat od tych wydarzeń. Poznaj historię rodziny Wolskich i Żydów ukrywających się z ich pomocą w bunkrze „Krysia”, przeczytaj o okolicznościach wykrycia kryjówki przez Niemców.

Poprzednie Dalej

Zdjęcie 1 z 4

„7 marca 1944 r. przed południem, do kuchni, w której była mama [Małgorzata Wolska – red.], brat Mieczysław, ja i chora siostra Halina, przyszli Niemcy i granatowi policjanci. Zabrali brata i zaprowadzili prosto do ogrodu do szklarni. W tym czasie szybko wpadłam do pokoju i opuściłam roletę na znak niebezpieczeństwa. Janusz był przy szklarni, jak zobaczył opuszczoną roletę wpadł do Krysi i tam został. Przez okno zobaczyłam Niemców przy Krysi i wychodzących z niej Żydów, którzy ustawiali się pod ścianą z podniesionymi rękami”, wspominała niemiecką rewizję Wanda Szandurska z d. Wolska.

Rodzina Wolskich (Małgorzata, jej syn Mieczysław oraz córki Halina i Wanda) mieszkająca na warszawskiej Ochocie przy ulicy Grójeckiej 81 (inne źródła podają 84), udzielała pomocy Żydom od 1942 roku.

Dlaczego rodzina Wolskich zbudowała bunkier „Krysia”? Jakie były warunki życia w kryjówce? Od kiedy w bunkrze ukrywał się Emanuel Ringelblum z żoną i synem? Dlaczego kryjówkę odkryli Niemcy? Przeczytaj w portalu Polscy Sprawiedliwi historię rodziny Wolskich, opracowaną w świetle najnowszych badań przez dr Aleksandrę Namysło.

Przeczytaj więcej: Bunkier „Krysia”. Historia rodziny Wolskich z Warszawy [historia pomocy]

W 1989 r. Instytut Yad Vashem postanowił o uhonorowaniu Małgorzaty i Mieczysława Wolskich, Haliny Michaleckiej, Wandy Szandurskiej i Janusz Wysockiego tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.

Od 2009 r. dr Emanuel Ringelblum jest patronem Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie, gdzie przechowywane jest Podziemne Archiwum Getta Warszawskiego – unikalny zbiór dokumentów do badań nad zagładą Żydów w okupowanej Polsce, wpisany na listę UNESCO „Pamięć Świata”.

O wydarzeniach z marca 1944 r. przypomina tablica pamiątkowa, odsłonięta w 1990 r. w miejscu, gdzie stał dom i ogród rodziny Wolskich, przy ul. Grójeckiej 77 (adres współczesny). Od 9 września 2021 r., decyzją Rady m.st. Warszawy, miejsce to nazywa się Skwerem im. Rodziny Wolskich.