50. rocznica śmierci Jana Żabińskiego

Redakcja/Editorial staff; English translation: Andrew Rajcher, 26 lipca 2024

Był zoologiem, popularyzatorem wiedzy o zwierzętach, długoletnim dyrektorem Ogrodu Zoologicznego w Warszawie, uhonorowanym tytułem Sprawiedliwego wśród Narodów Świata. Podczas okupacji niemieckiej, wspólnie z żoną Antoniną, udzielał pomocy Żydom na terenie ZOO. Dzięki Żabińskim schronienie znaleźli tam uciekinierzy z getta warszawskiego, m.in. pisarka Rachela Auerbach, rzeźbiarka Magdalena Gross czy bokser Samuel Koenigswein z rodziną. Poznaj losy Jana Żabińskiego w związku z 50. rocznicą jego śmierci – przeczytaj w portalu Polscy Sprawiedliwi historię pomocy Żabińskich, dowiedz się więcej o ukrywaniu Żydów w ZOO, zobacz film edukacyjny i rozmowę z ekspertami na ten temat.

Poprzednie Dalej

Zdjęcie 1 z 4

„Jest mi całkowicie obojętne, czy mam do czynienia z Duńczykiem, Żydem czy Anglikiem. To przeświadczenie pogłębiłem w ciągu całego swego życia. Cechę tę uważam za właściwą każdemu przyzwoitemu człowiekowi. Dlatego też nie traktowałem naszej pomocy [...] jako jałmużny, tylko jako obowiązek wobec najbardziej gnębionych i poniżonych, jakimi wówczas byli Żydzi – obowiązek podyktowany względami ludzkimi”, pisał Jan Żabiński po wojnie w oświadczeniu dla Instytutu Yad Vashem w Jerozolimie.

Kim był dr Jan Żabiński (1897–1974)?

Urodził się 8 kwietnia 1897 r. w Warszawie. Był cenionym inżynierem agronomii i doktorem fizjologii. W 1929 r. objął stanowisko dyrektora Ogrodu Zoologicznego w Warszawie, który rozwijał z pasją i zaangażowaniem wspólnie z najbliższą współpracowniczką – żoną Antoniną (1908–1971).

W domu Żabińskich, znajdującym się na terenie Ogrodu, dochodziły do zdrowia pokrzywdzone przez los zwierzęta, m.in. rysice, kakadu, chomik, zając polarny, prosiak, borsuk czy szczur piżmowy. Jan i Antonina dzielili się swoją wiedzą i obserwacjami, prowadząc w radiu audycje, pisząc książki i publikując w prasie.

We wrześniu 1939 r. niemieckie bombardowania Warszawy nie ominęły Ogrodu Zoologicznego. Wiele zwierząt zginęło, zaś te, które przeżyły, zostały zabite lub wywiezione przez Niemców w głąb III Rzeszy. Bez zwierząt ZOO przestało istnieć. Żabińscy postanowili zaangażować się w działania konspiracyjne – w opustoszałych klatkach i pawilonach Ogrodu ukrywali broń i amunicję. Jan, dzięki współpracy z Wydziałem Ogrodniczym w Zarządzie Miejskim, nawiązał kontakt ze znajomymi w zamkniętymi w getcie warszawskim.

Wykorzystując otrzymaną przepustkę, pod pretekstem zajmowania się zielenią, Jan Żabiński wchodził do getta i udzielał Żydom pomocy – przemycał jedzenie i zaopatrywał znajomych w fałszywe dokumenty tożsamości, wyprowadzał na tzw. aryjską stronę i wyszukiwał dla nich bezpieczne miejsca schronienia. 

Przeczytaj więcej: Historia pomocy udzielanej Żydom przez Jana i Antoninę Żabińskich →

Wkrótce Żabińscy, współpracujący z Radą Pomocy Żydom „Żegotą”, zaczęli udzielać schronienia Żydom na terenie ZOO. Po pomoc zgłaszali się do nich ludzie, którzy szukali schronienia po wyjściu z getta lub musieli opuścić kryjówkę po „aryjskiej stronie”.

Wśród ukrywających się na terenie Ogrodu znaleźli się m.in. Magdalena Gross, Maurycy Paweł Fraenkel, Rachela Auerbach, Regina i Samuel Kenigsweinowie, Eugenia Sylkes, Marceli Lewi-Łebkowski z rodziną, Marysia Aszerówna, Joanna Kramsztykówna, Eleonora Tenenbaum, małżeństwo Kellerów z dzieckiem, Irena Mayzel, dr Anzelmówna. Trudno określić ilu dokładnie osobom Żabińscy udzielili pomocy.

Dziś Jan i Antonina Żabińscy to najbardziej znani na świecie Polacy, którzy otrzymali tytuł Sprawiedliwych wśród Narodów Świata (1965), przyznawany przez Instytut Yad Vashem w Jerozolimie.

Jak Żydzi ukrywali się w warszawskim ZOO podczas Zagłady? Poznaj historię Jana i Antoniny Żabińskich

W związku z 50. rocznicą śmierci dra Jana Żabińskiego (26 lipca 2024 r.) przypominamy historię rodziny Żabińskich oraz Żydów, którym udzielili pomocy w warszawskim ZOO podczas Zagłady.

Przeczytaj w portalu Polscy Sprawiedliwi historię pomocy, zobacz archiwalne fotografie, obejrzyj film edukacyjny i rozmowę z ekspertami. Więcej o zjawisku pomocy udzielanej Żydom w okupowanej przez Niemców Polsce dowiesz się w wybranych poniżej opracowaniach tematycznych.