Światowy Dzień Fotografii

„Fotografia nie jest prostym skutkiem zetknięcia się fotografa z wydarzeniem: samo wykonywanie zdjęć stanowi zdarzenie i to zdarzenie jawnie uprzywilejowane” – pisała Susan Sontag w zbiorze esejów „O fotografii” (przeł. Sławomir Magala, Wydawnictwo Karakter, Kraków 2023). „Wydarzenie przeminie, ale zdjęcie zostanie, nadając utrwalonemu wydarzeniu pewien rodzaj nieśmiertelności i znaczenia, których bez zdjęcia byłoby ono pozbawione. Podczas gdy prawdziwi ludzie zabijają innych ludzi albo siebie, fotograf ukrywa się za aparatem i stwarza maleńki fragment innego świata – świata obrazów, który głośno obwieszcza, że przetrwa nas wszystkich”.

Fotografie w kolekcji Muzeum POLIN

Ważną część kolekcji Muzeum POLIN stanowią fotografie. W muzealnym repozytorium cyfrowym przechowujemy 70 tys. zdjęć dokumentujących dziedzictwo materialne oraz 362 tys. zdigitalizowanych fotografii archiwalnych. Część tej kolekcji (10 tys. obiektów) upowszechniamy w portalu Polscy Sprawiedliwi. 

Prezentujemy przede wszystkim fotografie pozyskiwane od 2007 r. z archiwów rodzinnych – od osób uhonorowanych tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, osób ocalałych podczas Zagłady oraz ich potomków. W zbiorze ikonografii współczesnej, obok fotografii dokumentujących dziedzictwo materialne (np. zachowane kryjówki Żydów po tzw. aryjskiej stronie), na szczególną uwagę zasługuje zbiór fotografii portretowych świadków historii. To zdjęcia przedstawiające ostatnich żyjących Sprawiedliwych, wykonane przez wybitnych fotografików i fotograficzki, m.in. Annę Liminowicz, laureatkę Nagrody im. Krzysztofa Millera (2018) i Grand Press Photo (2014 i 2016).

Osobny zbiór stanowią fotografie z kolekcji innych instytucji, m.in. Instytutu Yad Vashem w Jerozolimie, United States Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie, Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie czy Instytutu Pamięci Narodowej, które pokazujemy w portalu Polscy Sprawiedliwi dzięki uprzejmości tych instytucji. W ten sposób dajemy możliwość zapoznania się z nimi szerszej publiczności.

Fotografie w portalu Polscy Sprawiedliwi

Z okazji Światowego Dnia Fotografii wybraliśmy 10 zdjęć z kolekcji Muzeum POLIN oraz 5 zdjęć ze zbiorów innych instytucji. Zdjęcia przedstawiamy w galerii zdjęć na górze strony, a poniżej szczegółowo je opisujemy.

Wybrane zdjęcia z kolekcji Muzeum POLIN:

1. Rodzina Gawrychów i ukrywający się Żydzi przed domem, Wólka Czarnińska, przed 18.03.1943. Fot. Kolekcja cyfrowa Muzeum POLIN. Fotografie przedstawiające Żydów ukrywających się w okupowanej Polsce należą do rzadkości – nie utrwalano na zdjęciach doświadczenia, które miało pozostać w ścisłej tajemnicy. Nie oznacza to jednak, że takich zdjęć w ogóle nie wykonywano, czego dowodem jest zachowana fotografia z archiwum rodzinnego Jadwigi Gawrych. Na dole drabiny siedzi Abram Słomka, który uczył dzieci Gawrychów gry na skrzypcach. To zdjęcie wyjątkowe także z innego powodu – 18 marca 1943 r. Niemcy przeprowadzili w domu Gawrychów rewizję, w wyniku której zamordowali polską rodzinę i ukrywających się z jej pomocą Żydów. Po ucieczce z rewizji Abram
   popełnił samobójstwo. Zobacz więcej zdjęć: Historia pomocy rodziny Gawrychów →  
    
2. Żydzi ukrywający się w lesie, Unin k. Garwolina, 10.01.1943. Fot. Kolekcja Muzeum POLIN. Długotrwałe ukrywanie się w lesie należało do jednych z najtrudniejszych doświadczeń Żydów po tzw. aryjskiej stronie, dlatego na szczególną uwagę zasługuje jeden z najrzadziej dokumentowanych obrazów tego czasu – ukrywanie się Żydów w lesie przy ognisku. Fotografia prezentowana jest w wystawie stałej Muzeum POLIN. Zobacz nieliczne podobne zdjęcia: Żydzi ukrywający się na wsi →      
    
3. Chmura dymu nad Warszawą podczas powstania w getcie (widok z tzw. aryjskiej strony), Warszawa, kwiecień 1943. Fot. Kolekcja Muzeum POLIN. Zdjęcie wykonał 22-letni Bogdan Wójcik podczas wielkanocnego śniadania 25 lub 26 kwietnia 1943 r. z balkonu przy ul. Mickiewicza 25 na Żoliborzu. W tym czasie w mieszkaniu obecni byli: Maria Wójcik, jej syn Edward, jego córka Maria i wspomniany syn Bogdan, a także siostra Edwarda – Janina Stupnicka z córką Anną i ukrywającą się z ich pomocą Lilianą Alter (wówczas jako Krystyna Wójcik). Poznaj historię pomocy rodziny Stupnickich → 
    
4. Polacy obserwują płonące getto warszawskie podczas powstania, Warszawa, kwiecień-maj 1943. Fot. Rudolf Damec / Kolekcja Muzeum POLIN. Mieszkańcy Warszawy przechodzący w pobliżu muru getta (widoczny w tle) u zbiegu ul. Świętojerskiej i Bonifraterskiej oraz pl. Krasińskich, część osób patrzy w kierunku płonącego getta, inni odwracają wzrok. Zobacz cykl zdjęć Rudolfa Dameca: Unikatowe zdjęcia przedstawiające świadków powstania w getcie warszawskim → 
    
5. Odkopanie bunkra „Krysia”, Warszawa, 1945. Fot. Kolekcja Muzeum POLIN. Kryjówka zorganizowana przez rodzinę Wolskich była jedną z największych i najlepiej zorganizowanych w okupowanej Warszawie – ukrywało się w niej około 40 osób. Wśród nich był historyk Emanuel Ringelblum. 7 marca 1944 r., w wyniku donosu, funkcjonariusze niemieckiej żandarmerii, przy wsparciu tzw. granatowych policjantów, wykryli kryjówkę. Kilka dni później wszyscy ukrywający się Żydzi oraz ich dwaj polscy opiekunowie zostali rozstrzelani przez Niemców na gruzach getta. Zobacz drugie ujęcie sceny odkopania kryjówki po wojnie: Historia pomocy rodziny Wolskich →
    
6. Antonina Siwek i Rywka Holender, Jerozolima, około 1983. Fot. Archiwum rodzinne Antoniny Siwek / Kolekcja cyfrowa Muzeum POLIN. Dwie kobiety, z lewej osoba uhonorowana tytułem Sprawiedliwej wśród Narodów Świata, z prawej ocalała podczas Zagłady, w serdecznym uścisku w Ogrodzie Sprawiedliwych – to ich pierwsze spotkanie po wielu latach utrzymywania znajomości korespondencyjnej. Poznaj historię pomocy Antoniny Siwek →
    
7. Giza Alterwajn i Danuta Gałkowa, Warszawa, 2009. Fot. Archiwum rodzinne Danuty Gałkowej / Kolekcja cyfrowa Muzeum POLIN. Dwie kobiety, z lewej osoba ocalała podczas Zagłady, z prawej uhonorowana tytułem Sprawiedliwej wśród Narodów Świata, w serdecznym uścisku na Lotnisku Chopina – to ich pierwsze spotkanie po 64 latach. Poznaj historię pomocy rodziny Ślązaków →  
    
8. Sprawiedliwi wśród Narodów Świata podczas gali 30-lecia Polskiego Towarzystwa Sprawiedliwych, Warszawa 16.10.2016. Fot. Magda Starowieyska / Kolekcja cyfrowa Muzeum POLIN. To jedyne zdjęcie grupowe (w kilku ujęciach) przedstawiające w jednym miejscu tak wielu Polek i Polaków uhonorowanych tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Wydarzenie zorganizowane w Muzeum POLIN było pierwszym i jedynym tego typu zjazdem Sprawiedliwych z całej Polski. Zobacz pozostałe zdjęcia dokumentujące to wydarzenie: 30-lecie Polskiego Towarzystwa Sprawiedliwych wśród Narodów Świata →  
    
9. Józef Walaszczyk w swoim mieszkaniu z kotem, Warszawa 15.02.2019. Fot. Anna Liminowicz / Kolekcja cyfrowa Muzeum POLIN. To jedna z naszych ulubionych sesji fotograficznych, przeprowadzonych z udziałem ostatnich żyjących Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Zobacz więcej zdjęć autorstwa Anny Liminowicz: Historia pomocy Józefa Walaszczyka →  
    
10. Jakub Berkman wskazuje miejsce swojego ukrywania podczas Zagłady, Suchedniów, 30.08.2019. Fot. Mateusz Szczepaniak / Kolekcja cyfrowa Muzeum POLIN. Zdjęcie wykonane w ramach prac dokumentacyjnych towarzyszących wizycie Jakuba Berkmana w Polsce. Jakub Berkman stoi na drabinie przed wejściem na strych Leopolda von Krauze, gdzie ukrywał się z rodzicami podczas Zagłady. To jego pierwsza wizyta w tym miejscu od czasu wyjścia z kryjówki. Zobacz więcej zdjęć dokumentujących tę wizytę: Historia ocalenia Jakuba Berkmana →

Ikoniczne zdjęcia ze zbiorów innych instytucji:

1. Dzieci polskie i żydowskie w sierocińcu prowadzonym przez Zgromadzenie Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi, Lwów, ok. 1941. Fot. Archiwum Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi. W zbiorach wielu instytucji zachowało się całkiem dużo zdjęć dzieci żydowskich ukrywających się w sierocińcach prowadzonych przez rzymskokatolickie żeńskie zgromadzenia zakonne. To, co szczególne w prezentowanej fotografii, to fakt oznaczenia na odbitce dzieci żydowskich znakiem „+”. Zobacz podobne zdjęcia: Historia pomocy Matyldy Getter →  
    
2. Goldmanowie podczas ukrywania się u rodziny Ulmów, Markowa, przed 24.03.1944. Fot. Józef Ulma / Zbiory cyfrowe Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej. Największą pasją Józefa Ulmy była fotografika. Początkowo korzystał z samodzielnie złożonego aparatu, z czasem zaczął używać profesjonalnego sprzętu. Do dziś – mimo tragicznego losu rodziny Ulmów – zachował się duży zbiór fotografii dokumentujących życie rodzinne Ulmów. Wśród nich szczególną uwagę zwraca fotografia przedstawiająca ukrywających się Żydów, którzy 24 marca 1944 r. zginęli razem z Ulmami. Zobacz więcej zdjęć Józefa Ulmy: Historia pomocy rodziny Ulmów →  
    
3. Przejście do kryjówki po „aryjskiej stronie”, Warszawa, 1.05.1943. Fot. United States Holocaust Memorial Museum. Scena absolutnie niezwykła i niepowtarzalna: Stefan (Szlomo) Grajek, członek żydowskiego ruchu oporu, prowadzi Tuwię Borzykowskiego do nowej kryjówki. Mężczyźni idą ul. Twardą na wysokości ul. Śliskiej, widok w kierunku południowym. Zobacz więcej zdjęć z „aryjskiej strony” okupowanej Warszawy: Żydzi ukrywający się w miastach →  
    
4. Fajga Peltel-Międzyrzecka (Władka Meed) po tzw. aryjskiej stronie, Warszawa 1944. Fot. United States Holocaust Memorial Museum. Żydzi w okupowanej Polscy ukrywali się „pod powierzchnią”, czyli pozostawali ukryci fizycznie w kryjówce, a także „na powierzchni”, funkcjonując jawnie z wykorzystaniem m.in. fałszywych dokumentów tożsamości. Tę drugą strategię przetrwania obrała właśnie Fajga Peltel-Międzyrzecka, czołowa postać żydowskiego ruchu oporu w okupowanej Warszawie. Na zdjęciu widzimy ją spacerującą po placu Teatralnym w eleganckim kostiumie i kapeluszu. Zobacz więcej podobnych zdjęć: Historia Fajgi Peltel-Międzyrzeckiej →  
    
5. Abram Grinbaum i Helena Garbarek w kryjówce, Niedzieliska k. Gąbina, 1945. Fot. Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma w Warszawie. Trudno o bardziej symboliczne zdjęcie przedstawiające doświadczenie ukrywania się Żydów w okupowanej Polsce: dwoje ludzi prawdopodobnie w stodole – mężczyzna wygląda z kryjówki między deskami w stogu siana, kobieta klęczy przed nim z garnkiem. A jednak utrwalona scena to tylko powojenna inscenizacja ukrywania. Zobacz jak wyglądały kryjówki: Kryjówki Żydów po „aryjskiej stronie” →

Zobacz i przeczytaj więcej:

• Polecane historie – 10 najbardziej znanych polskich Sprawiedliwych [katalog historii pomocy] →
• Członkowie i członkinie Rady Pomocy Żydom „Żegota” [katalog historii pomocy] →
• Historia Ireny Sendlerowej i jej współpracownic [historia pomocy] →
• Dom pod Zwariowaną Gwiazdą. Historia pomocy Jana i Antoniny Żabińskich [historia pomocy] →
• Postawy Polaków wobec Żydów podczas Zagłady [opracowanie tematyczne] →
• Kara śmierci za pomoc Żydom w okupowanej Polsce [opracowanie tematyczne] →
• Polacy wobec powstania w getcie warszawskim [opracowanie tematyczne] →
• Żydzi ukrywający się po „aryjskiej stronie” [zakładka tematyczna] →
• Żydzi pomagający innym Żydom po „aryjskiej stronie” [zakładka tematyczna] →
• Wywiady z kolekcji historii mówionej Muzeum POLIN [kanał w serwisie YouTube] →